شهرستان همدان

نگاهی کوتاه به شهرستان همدان

همدان این شهر کهن و افسانه ای ، با سابقه درخشان و آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکه منظم و پیشرفته آب رسانی در شهر حکومتی مادها و پارت ها می باشد در فواصل بین کانال های آب رسانی معابری به عرض 5/3 متر وجود داشته و کف این معابر تماما" با آجرهای مربع شکل و منظمی مفروش بوده است پیشنه حفاری های علمی این تپه به سال 1913 میلادی بر می گردد که هیئتی فرانسوی از طرف موزه لور پاریس به سرپرستی شارل فوسی . کاوش هایی در تپه هگمتانه انجام داد ولی نتایج این کاوشها هیچ گاه منتشر نشد .در طی 10 فصل حفاری انجام شده از سال 1362 تا 1378 که حدود 14000 متر مربع از بقایای این شهر مورد کاوش قرار گرفته یکی از کهن ترین دوره های تمدن بشری نمایان شده است همچنین یک حصار طولانی به ارتفاع 9 متر و دو برج عظیم و کم نظیر در درون آن کشف شده از جمله کاوشهای علمی سال 1362 تا کنون که به سرپرستی آقای دکتر محمود رحیم صراف به انجام رسیده منجر به شناسایی شهر بزرگی در دل تپه هگمتانه شده است تحقیقات نشان داده که در فواصل 35 متری بین معابر دو سری واحد های ساختمانی قرار دارند که هر کدام شامل یک حیاط مرکزی ( هال ) است با اتاق ها و انبارهایی به صورت قرینه در گرداگرد آن به شکلی که هر واحد ساختمانی فضایی در حدود 5/17 * 5/17 متر را در بر می گیرد معابر مذکور با عرض 5/3 متر و پیبندی آجری در بخش وسیعی از تپه گسترش داشته و جهت شمال شرقی و جنوب غربی دارند . همچنین ادامه کاوش ها بخش هایی از حصار عظیم شهر به قطر 9 متر و ارتفاع 8 متر را آشکار ساخته است . این حصار در فواصل معین دارای برجهای عظیم بوده که هگمتانه قدیم را در بر می گرفته است . به طور کلی این تپه در طول یکصد سال اخیر بارها مورد حفاری باستانشناسان داخلی و خارجی قرار گرفته است از جمله ویژگیهای شهر باستانی هگمتانه معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده که در بین آثار باستانی به دست آمده کم سابقه است ضمنا" در طول حفاریهای انجام شده آثار ارزشمند و بی نظیری کشف گردیده که اغلب متعلق به دوران هخامنشیان و نیاکان آنهاست . تعدادی از اشیاء کشف شده از این تپه در موزه ملی ایران باستان و تعدادی دیگر در موزه ها و یا مجموعه های خصوصی خارج از کشور نگهداری می شود

طبیعت در شهرستان همدان

غار علی صدر موقعیت جغرافیایی در روستای علیصدر از توابع شهرستان کبودراهنگ و75 کیلومتری شمال غربی شهر همدان یکی از عجایب طبیعی جهان و نمونه نادری از غارهای آبی قابل قایقرانی به نام غار علیصدرواقع شده است که به طول جغرافیایی 48درجه و 18دقیقه و عرض35درجه و18دقیقه دارای ارتفاع 1900متر از سطح دریاست.امکان دسترسی به غار علیصدر ازسه مسیر فراهم است در روستای علیصدر از توابع شهرستان کبودراهنگ و75 کیلومتری شمال غربی شهر همدان یکی از عجایب طبیعی جهان و نمونه نادری از غارهای آبی قابل قایقرانی به نام غار علیصدرواقع شده است که به طول جغرافیایی 48درجه و 18دقیقه و عرض35درجه و18دقیقه دارای ارتفاع 1900متر از سطح دریاست.امکان دسترسی به غار علیصدر ازسه مسیر فراهم است 1-همدان لالجین به بیجار که جدید الاحداث و مناسب تر است. 2-از تقاطع سه راهی پایگاه هوایی نوژه ( در جاده همدان به رزن) 3-از طریق همدان به صالح آباد. غار علیصدر در ارتفاعات ساری قیه ( صخره زرد)‌به وجود آ مده است.در این کوه دو غار دیگر به نامهای سوباشی و سرآب وجود دارد که ترتیب 11و 7 کیلومتربا غارعلیصدر فاصله دارند به لحاظ گسترش زیاد لایه های سنگ آ هک متبلور در منطقه امکان ارتباط بین غارهای مذکور با غار علیصدر وجود دارد. تاریخ پیدایش زمین شناسان قدمت سنگ های این کوه را به دوران دوم زمین شناسی یعنی دوره ژوراسیک ( 190 تا 136 میلیون سال قبل ) نسبت می دهند و شواهد به دست آمده از درون غار حاکی از آن است که این غار پناهگاه انسان های اولیه بوده است .مردم روستای علیصدر و روستاهای اطراف از قدیم الایام به وجود آن پی برده بودند واز آب آن بهره برداری می کرده اند ولی هیچگاه کاربری گردشگری آن مطرح نبوده است تا اینکه در پنجم مهرماه 1342 گروهی 14 نفره از اعضاءهیئت کوهنوردی همدان غار علیصدر را مورد بازدید وکاوش قرار دادند. این عده توانستند با وسائل ابتدایی مانند چراغ دستی و تیوب لاستیک مقداری در درون غار پیشروی کنند بازدید این گروه در روزنامه های محلی منعکس شد ودر سال 1346 با پخش خبر کشف یک غار شگفت انگیز و بی انتها در سطح رسانه های ملی سیل محققان کوهنوردان و علا قمندان اثر طبیعی به سوی آن سرازیز شد . در سال 1352 کوهنوردان همدانی دهانه ورودی غار را به قطر 50 سانتیمتر تعریض نمودند واز سال 1354 استفاده عمومی از غار علیصدر آغاز شد در آن زمان اهالی روستا مسافران را با چراغ دستی قایق و پارو به دیدن قسمتهای ابتدایی غار می بردند . چگونگی ایجاد:- در نتیجه ترکیب آب حاصل ازبارش قطرات باران با گاز دی اکسید کربن موجود در هوا تشکیل اسید کربنیک ضعیف ونفوذ آن در زمینهای آ هکی و انجام واکنش شیمیایی ترکیبی نا پایدار به نام بی کربنات کلسیم به وجود آورده است چون این ماده در آب محلول است در درون لایه های آهکی ضخیم فضاهای خالی ریزی ایجاد کرده واین فضاهای خالی میلیون ها سال گسترش پیدا کرده و به مورور به هم پیوسته اند وبه عبارتی میلیونهاسال قلم صانع جهان خلقت به حکاکی ونقش آ فرینی این شاهکار شگفت انگیز مشغول بوده است تا این غار بسیار وسیع در دل زمین ایجاد شده است . زیبایی های غار علیصدر :- غار علیصدر از بسیاری جهاد علی الخصوص به علت وجود گذرگاههای ممتد آبی و دریاچه های وسیع و قابل قایقرانی که در سرتا سر غار گسترده شده اند یک از زیبا ترین جلوهای طبیعی ایران وجهان و پدیده ای منحصر به فرد در نوع خود میباشد که فقط در معدودی از غارهای جهان مثل غار مولیس در فرانسه و غارهای شوالیه وبوکان در استرالیا چنین زیبائیهای خیره کنندهای وجود دارد آب دریاچه غار بدون رنگ و بو میباشد و مزه آن معمولی است وهیچگونه حیات جانوری در آن وجود ندارد درجه حرارت آن در طول سال ثابت ودر حدود 12 درجه سانتی گراد و به قدری زلال است که تا عمق 10 متری با نور معمولی و چشم غیر مسلح بخوبی قابل رویت است نتایج آزمایشهای فیزیکو شیمیائی بر رور آن نشان می دهد که در نقاط مختلف غار ثرکیبات شیمیائی آن نزدیک به هم بوده وجزء آبهای بی کربناته کلسیک سبک با ph اسیدیته نزدیک به خنثی میباشد وبدلیل وجود املاح آهکی فراوان در آب غیر قابل خوردن است از آنجا که مازاد آب غار توسط رشته های مختلفی ( مثل چشمه شور ) به خارج غار هدایت می شود لذا ? سطح آب در طی فصول و سالهای مختلف به استثنا ء مواقع کم آ بی یک نواخت است ولی در مواقع کم آبی دارای نواساناتی بوده که آثار آن برروی دیواره غار به خوبی مشهود است آب غار در قسمتهای مختلف آن از صفر تا 14 متر در نوسان است آب دریاچه غار از چشمه های زیر زمینی ریزش مداوم آب از دیوار وسقف غار تامین میشود که منشا آنها به طور کلی از محل ریزشهای جوی است سقف غار که در بعضی قسمتها تا حدود 10متر از سطح آب ارتفاع دارد پوشیده از کربنات کلسیم خالص ودر بعضی قسمتها مخلوط با عناصر دیگر است که برسر راه جریان آب از خارج به داخل غار به وجود آمده اند این روسوبات به صورمختلف استالا کتیت هایی ( چکنده ) را تشکیل داده اند ودر کف غار ودر جاهایی که آب وجود ندارد استالاکمیت هایی ( چکیده) با اشکال متنوع و جذاب به فور دیده میشود منظره داخل غار بسیا ربدیع و هوای آن یسبار پاک و لطیف بوده و عاری از هر گونه گرد وغبار والودگی میکروبی است ودر تابستان خنک ودر زمستان گرم و مطبوع است همچنین هوای داخل غار سبک بوده وحالت سکون مطلق دارد به طوری که چنانچه شمعی در آنجا روشن کنند هیچ گونه حرکتی در شعله شمع دیده نمی شود.در برخی از معابر غار 10 الی11 کیلومتر پیشروی شده است ولی هنوز تمام کانلها و شبکه های ارتباطی غار کشف نشده اند در حال حاضر پس از طی مسیر قابل قایقرانی غار نوردی پیاده در قسمت خشکی غار آغاز می شود و گردشگران پس از طی مسافتی نسبتا طولانی مجددا با قایق ادامه مسیر می دهند تا کنون 14 کیلومتراز معابر غار کشف شده ولی تنها 4 کیلومتر از معابر که با پرژکتور نور پردازی شده اند مورد بازدید قرار می گیرند در مجموع بازدید از محوطه وسیع قندیل بزرگ جزایر سوم و چهارم قایقرانی غار نوردی و گذر از پیچ و خم گذرگاههای آبی و دالانهایی با سقف بلورین به بیننده می با وراند که در این اثر حقیقتا یکی از شاهکار های جهان آفرینش است و هیچ وصفی توان توصیف این همه شکوه و زیبایی را ندارد تاسیسات رفاهی و تفریحی جنبی - در مجموعه سیاحتی غار علیصدر برای بازدید کنندگان تسهیلاتی شامل : یک باب مهمانسرا 10 دستگاه ویلای چوبی یک و دو خوابه 16 دستگاه سوئیت اقامتی 50 دستگاه چادر صحرائی رستوران بازارچه خرید مواد خوراکی و صنایع دستی نمازخانه سرویس بهداشتی توقفگاه اتومبیل وسایل بازی کودکان فضای سبز و امکان کوهنوردی فراهم است .

عمارات ومحوطه های باستانی در شهرستان همدان

کتیبه های گنج نامه کتیبه های گنج نامه که یادگاری از دوران داریوش و خشایار شاه هخامنشی است . بر دل یکی از صخره های کوه الوند در فاصله 5 کیلومتری غرب همدان و در انتهای دره ی عباس آباد حکاکی شده است . کتیبه ها هر کدام در سه ستون 20 سطری به زبان های پارسی قدیم ، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده اند. متن پارسی در سمت چپ هر دو لوح قرارگرفته است و پهنایی معادل 115 سانتی متر دارد . متن بابلی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم قراردارد با توجه به سوراخ های کنار کتیبه ، به نظر می رسد که کتیبه ها روپوشی داشته اند که آنان را از گزند باد وباران حفظ می کرده است . لوح سمت چپ که کمی بالاتر از کتیبه دیگر در کوه کنده شده است مربوط به داریوش بزرگ هخامنشی است . طول آن حدود 290 سانتی متر ، ارتفاعش 190 سانتی متر و دارای متنی به شرح زیر است : خدای بزرگ است . اهورامزدا که این زمین را آفرید که آن آسمان را آفرید که مردم را آفریدکه شادی را برای مردم آفرید که داریوش را شاه کرد ، شاهی از بسیاری ، فرمانروائی از بسیاری منم داریوش ، شاه بزرگ ، شاه شاهان ، شاه سرزمین ها که نژادهای گوناگون دارند ، شاه سرزمین دور و دراز ، پسر ویشتاسب هخامنشی کتیبه خشایار شاه نیز در قسمت پائین همین کتیبه است به طول 270 سانتی متر و ارتفاع 190 سانتی مترو متن آن عبارت است از: خدای بزرگ است اهور مزدا بزرگترین خدایان است که این زمین را آفرید که آن آسمان را آفرید که مردم را آفرید که برای مردم شادی آفرید که خشایار شاه را شاه کرد ، یگانه از میان شاهان بسیار ، یگانه فرمانروا ، از میان فرمانروایان بی شمار. من خشایار شاه ، شاه بزرگ ، شاه شاهان ، شاه کشورهای دارای ملل بسیار ، شاه این سر زمین بزرگ دور دست پهناور ، پسر داریوش شاه هخامنشی . تپه گیان نهاوند این تپه در 19 کیلومتری جنوب غربی شهر نهاوند و 2 کیلومتری سرآب گیان و در گنار روستایی به همین نام قرار گرفته است و به عنوان یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی قایل بازدید و تحقیق می باشد. باستان شناسان قدمت این منطقه را 37 قرن قبل از میلاد مسیح (ع) می دانند و مورخان را عقیده بر این است که 5500 تا 5700 سال قبل در این تپه مردمانی می زیسته اند که از اقوام بومی ایران بوده اند و تمدنی شبیه به تمدن بین النهرین داشته اند .ولی بعدها این قوم توسط اقوام اروپایی و آسیایی از بین رفته و قوم جدید تمدن درخشان جدیدی را به وجود آورده اند که با تمدن بین النهرین شباهتی نداشته است . برای اولین بار یکی از مورخین به نام " هرتسفلد" در تپه گیان یک نوع سفال منقوشی می بیند که بنا به اظهار وی نمونه هایی از آن سفال ها را در سال 1936 میلادی نزد عتیقه فروشان همدان دیده است . لذاچند سال بعد موزه لور پاریس به پرفسور رومن گریشمن و ژرژ کنتنو ماموریت می دهد تا کاوش های وسیع تری را در این محل انجام دهند . این کاوش ها در سال 1310 انجام شد و نتیجه مطالعات آنها در کتاب " کاوش در تپه گیان نهاوند" منتشر گردید. او و هیئت همراه تپه گیان را تا عمق 19 متری حفاری نمودند و در نتیجه تحقیقات خود به 5 طبقه با خصوصیات متما یز برخورد نمودند که نشانگر وجود 5 دوره از تمدن قدیم بود و نشان می داد که این منطقه دارای قدمتی در حدود 5700 سال است . به شرح زیر: طبقه پنجم ( دوره هم عصر با تمدن عیلام 5700 سال قبل ) . قدیمی ترین آن طبقات بود که بین عمق 19 متر و 5/7 متری قرار داشت ودر آن سفالی با زمینه زرد یا سبز کمرنگ با نقوش سیاه به دست آمد طرح این نقوش عبارتند از : خطوط هندسی مانند د ندانه . خطوط شکسته . مثلث هایی که از یک طرف به هم متصل می باشند . تبر دوسر . صلیب مالت ( صلیبی که چهار بازوی آن مساوی است ) لوزی . چهارخانه و دوایری که داخل آنها تزئین شده است . بعلاوه روی این سفال موضوع هایی نباتی نیز نقش شده بود و از چهارده متر به پایین مارها و ردیف مرغان آبی و بز کوهی و پلنگ نیز دیده می شد. در سفال منقوش طبقه پنجم گیاهان حد فاصل میان سفال ناحیه شمال هستند. طبقه چهارم ( دوره هم عصر با تمدن شوش 5500 سال قبل ) از 9 متر تا 5/7 متر به زحمت از بالای طبقه پنجم تشخیص داده می شود و مرکب از گورستان وسیعی است که 117 قبر از قبرها تحت مطالعه قرار گرفته و شامل سفل منقوش زرد رنگی است که خمیر آن خوب پخته شده و گاهی رنگ آن نزدیک به رنگ آجری می شود و نقوش سیاه رنگ است . شکل ها و مضوع نقوش آن چندان متنوع نیست . مهمترین این ظرف از حیث شکل خمره های دهانه گشاد است که دارای نقش روی گردن و شانه ظرف است . این نقوش عبارت است از خطوط افقی دندانه دار و خطوط موج دار که بیشتر روی گردن ظرف است و یک نوار پهن که روی شانه ظرف قرار گرفته .موضوع نقاشی ها معمولا" پرنده و شانه است . ردیف مرغان آبی که پهلوی هم قرارگرفته اند و در نقش شباهت به شانه پیدا کرده اند گاهی نیز یک عقاب با بالهای باز یا مرغان آبی در حال شنا نشان داده شده اند. در این طبقه فلزات فراوان است . برنز برای ساختن آب خورها و دستبندهای بازوسرنیزه هاو تبرهایی که یک طرف آن مارپیج است به کار رفته در این طبقه نقره نیز موجود است . طبقه سوم ( دوره هم عصر با جزایر اژه و بالکان 4000 تا 4500 سال قبل) از 5/7 تا 6 متر و قبرهای شماره 83 تا 101 تمدن قبلی مدتی ادامه می یابد و پس از اندک مدتی رو به زوال می گذارد . سفال قرمز آجری رنگ با نقش سیاه خصوصا" در ظروف سه پایه ای . تنگهای شکم دار و پایه دار . فنجان های دسته دار. دیزی ها و روغن داغ کن ها ادامه می یابد . نقوش منحصر به مثلثها. هاشورها و خطوط افقی موج دار می باشد. از بین اشیا برنزی خنجرها. سنجاقهای بلند و ظروف برنزی قابل ذکر می باشد. طبقه دوم ( دوره آثار بنایی3400 تا 3800 سال قبل ) از 6 تا 4 متر و قبرهای 64 تا 82 شامل : آثار ابنیه و ساختما نها می باشد . سفال منقوش هنوز تحت تاثیر سبک سفالهای منقوش دوران پیش از ایرانی است . ظروفی که خمیرشان زرد مایل به خاکستری است و نقوش سیاه دارند و دارای اشکال مختلف هستند مانند: تنگ های شکم دار و پایه دار . سبد و فنجان دسته دار مزین به نوارهای چهار خانه و گل پنج پر با خورشید و غیره بنابر این در این نقوش که به صورت مجالس ترتیب داده شده سبک نقش حیوانات مجددا" مرسوم گردیده است ولی علاوه بر این سفال یک نوع ظروف گلی دیگرنیز پیدا شد که از جهاتی با آن اختلاف دارد مانند: ظروف و آب خوری هایی که از حیث جنس خمیر با آنها شبیه است و نقوش آنها فقط خطوط افقی است که به اشکال مختلف نقش شده است . نوع اخیر به سفال محدوده بین النهرین شباهت پیدا می کند . در این طبقه فلزات چندان زیاد نیست و بیشتر شامل پیکانها. دشنه ها و سنجاقهای بلند بدو سریا با سر می باشد . طبقه اول ( دوره ظهور آهن 3100 تا 3400 سال قبل) از عمق 4 متربه بالا قبرها 1 تا 63 سه قشر از آثار دیده می شود . در قشر اول که از همه قدیمی تر بود آب خوری های بلندی قرار داشت که منقوش به خطوط هندسی یا تزئینات دیگر بود مانند مرغابی یا گیاهانی که به صورت مصنوعی در آمده است . این سفال با سفال " نوزو"‌ در بین النهرین شباهت زیاد دارد . در قشر وسطی که آن را قشر نام نهاده اندسفال بدون نقشی پیدا شده که هیچ شباهتی به سفال قبلی نداشت . این سفال سیاه درخشان یا خاکستری سیاه رنگ یا قرمز رنگ است و با سفال گورستان در تپه سیلک قابل مقایسه است . در قشر جدید دو قبر پیدا شد . آسیایی که درآن دوقبر بوده شباهت به اشیاء قبرهای استان لرستان و کورهای سیلک داشت. لازم به ذکر است اشیا پیدا شده در تپه گیان هم اکنون در موزه " لوور" پاریس و موزه " ایران باستان " نگهداری می شود . در زمان هخامنشیان به ویژه دوران حکومت خشایار شا . نهاوند به صورت یکی از مراکز لشکری و سوق الجیشی در می آید و مقارن با انقراض هخامنشیان و حمله اسکندر این شهر مورد حمله قرار می گیرد که به علت داشتن دژ و باروهای محکم در امان می ماند. ستون های معبد لااودیسه از جمله آثار به جای مانده از سلوکیان در نهاوند آثار معبدی است که منسوب به سلوکیان است و به معبد " لاوادیسه " معروف بوده است . مکان دقیق این معبد مشخص نیست اما آثاری که نواحی تپه مرکزی شهربه نام تپه دوخواهران به دست آمده این احتمال را قوت می بخشد که محل معبد این مکان بوده است . این معبد را آنتیو کوس ( آنتیو خوس ) سو پادشاه سلوکی در این شهر برای همسر خود ملکه لااودیسه بنا کرده است . درحفاریهای سال 1325 ( 1946 میلادی) کتیبه بزرگی به ابعاد 36*85 سانتیمتر در 33 سطر به خط یونانی پیدا شد. که مربوط به انتیو کوس سو است . ترجمه این کتیبه توسط " لویی روبرو" در شماره هفتم مجله " هلینکا " انتشار یافت. این کتیبه از دو قسمت متمایز تشکیل شده است : قسمت اول نامه ای است از مندموس که فرمان شاه را به اهالی نهاوند ابلاغ و از آنان در خواست می کند به فرمان وی را روی سنگی نقش نموده و در معبد اصلی شهر نصب کنند . قسمت دوم کتیبه عین نامه آنتیو کوس سوم به مندموس است که به خاطر ملکه لااودیسه نگاشته و بنیانگذاری یکی از شعائر مذهبی را به ملکه یاد آوری می نماید که ملکه به سمت کاهنه بزرگ از حقوق مسلم و مزایای مخصوص حوزه حکومتی مندموس برخوردار گردد. ترجمه قسمت اول کتیبه : مندموس به " اپلودوروس " و به کلیه صاحب منصبان شهر لااودیسه درود می فرستد که پس از این اعلامیه می بایست مواد فرمانی که شاه به وی ( مندموس) نوشته است ضمیمه گردد. و روی سنگی از آن سوادبردارید و سپس نوشته ای که مقرر داشته اند مطابق نموده و آن را محفوظ نگه دارید و سنگ را در معروف ترین زیارتگاه شهر نگهداری کنید . خوش باشید. سال 119 دهم ماه یانه مدس . ترجمه قسمت دوم( عین نامه آنتیو کوس سوم ) شاه آنتیو کوس به مندموس سلام می رساند و دستور می دهد که به شئونات خواهر ما ملکه لااودیسه بیافزائید و از او قدر دانی کنید چه این امر برای ما بسیار ضروری است . نه تنها برای اینکه اودر زندگانی اش با مهر ومحبت و مراقبت شدید خود را نشان داد بلکه او هنور نسبت به خدایان دارای عشق و احترام بی پایان است . بنابیر این ما به مهر و علاقه دستور می دهیم و موافقت خود را با این امر اعلام می داریم که به جاست او از جانب ما به این افتخار نائل گردد . خصوصا" مصمم هستیم همان طوری که در تمام قلمرو ما انتخاب کاهنین بزرگ از طرف ما انجام می شود بدین نحو: در این محل کاهنه هایی از طرف ملکه ادویسه تعیین گردد. در حالی که حامل تاج های طلا و تصاویر او خواهند بود سپس نام آنها در بعد از کاهنین نیاکان ما و خود ما ثبت گردد و خلاصه بعد از آنکه نام ملکه لاادویسه در تمام قلمرو تو به عنوان کاهنه بزرگ معروف و مشهور گردید و کلیه کارها بر طبق گفتار ما انجام گرفت مفادفرمان را برروی سنگی ثبت نمایید تا وقف این مکان مقدس گردد. و بالاخره این عمل بسیار پسندیده ای نسبت به خواهر ما انجام دادیم نتایج آن در حال و آینده آشکار خواهد شد . در سال 119 از ماه کاند یکوس" در این محل چهار مجسمه کوچک مفرغی نیز پیدا شده که یکی از این مجسمه ها . الهه ای را نشان می دهد که سرش هلال خورشید است و گل زنبقی در میان آن قرار گرفته و در دستهایش شاخه ای پر از میوه است . احتمال دارد این مجسمه ملکه لاادویسه باشد. علاوه بر کتیبه مذکور دو کتیبه کوچک دیگر هم در این محل پیدا شده که یکی از آنها تقریبا" سالم است وترجه آن به این شرح است . " مندموس عامل مخصوص شاه به ساترابی عالی شاه منصوب گردید و به سبب اطاعت محض خود نسبت به شاهان و کارهای برجسته ای که در قلمرو خود برای مردم انجام داده به این افتخار بزرگ نایل آمد سال 130 سلوکی" . از دیگر آثار باقی مانده از این معبد ستون سر ستون ته ستون و تکه سنگهای فراوانی است که در بعضی از منازل و جلو درب برخی مغازه های شهر و اطراف شهر پراکنده است . از جمله یکی در بازار نهاوند و دو تای دیگر در طبقه زیرن پاساژ جاجیان است که به عنوان تزئین محل مورد استفاده قرار گرفته است . کتیبه بزرگ معبد سلوکی هر چند که مربو ط به استیلای قومی بیگانه در ایران است اما به علت روشن نمودن بخشی از عقاید مذهبی پادشاهان سلوکی که خود را جانشین خدایان و یا درزمره خدایان می دانستند و نشانگر انحطاط اخلاقی و مذهبی در تمدن این دوره بوده دارای اهمیت است. محل معبد به شماره 374 مورخه 3/12/1327 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است و کتیبه ها هم اکنون در تالار بزرگ موزه ایران باستان نگهداری می شوند.

کاخ ها ، باغها و موزه هادر شهرستان همدان

موزه تاریخ طبیعی همدان تاریخچه : موزه تاریخ طبیعی همدان در راستای تامین اهداف علمی آموزشی و پژوهشی دانشگاه بو علی سینا در سال 1351 شمسی به همت آقای جعفر محمد علی زاده بنیانگذاری شده است و تاکنون نیز با مدیریت ایشان اداره می شود این موزه با الگوها و استانداردهای بین المللی طراحی و تکمیل شده است و نه تنها در سطح ایران بلکه در سطح خاورمیانه و حتی جهان مطرح می باشد محل آن در فضای دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا در انتهای چهار باغ آزدگان منشعب از میدان مدرس واقع شده است وبا زیر بنای تقریبی 2000 متر مربع در سه سالن مجزا و مرتبط به هم به شرح زیر جای داده شده اند : سالن شماره 1 در این سالن نگاره های سنگی کشف شده از مناطق مختلف ایران توسط گروه تحقیق موزه و سفالینه ها و دست سازهای مفرغی و سکه به نمایش در آمده که مبین برداشت دقیق انسان ایرانی و علا قمندی وی به طبیعت اطراف خود بوده است همچنین حدود 300 مورد صحنه سازی از طبیعت - وحش ایران به معرض دید عموم گذاشته شده است . سالن شماره 2 این سالن به آبزیان اختصاص دارد و شامل دو بخش جدا از هم است در بخش اول - آکواریوم انواع ماهیان زینتی آب شیرین مناطق گرمسیری است که در حال حاضر تعدادی از آنها به صورت محدود و در حد تحقیقات در موزه نگهداری می شوند همچنین راه اندازی آ کواریوم ماهی های آب شور و نیز احداث آ کواریم بزرگ و قابل رقابت با انواع بین المللی آن حاوی اقسام گوناگون آبزیان در دست مطالعه می باشد. بخش دوم شامل : آ بزیان فیکسه شده است در این قسمت نمونه های کمیاب و نفیسی از انواع آبزیان . خزندگان . و پستانداران به صورت فیکسه شده در داخل محلول ویا به صورت تاکسید رمی شده قرار دارد سالن شماره 3 در این سالن مجموعه ای از نمونه های کانی فسیلی و سنگهای رسوبی به جای مانده از ادوار مختلف زمین شناسی ایران جمع آوری شده است لیکن غنی ترین مجموعه های مشابه داخل کشور است . اکتشافات توجه به اکتشاف بینانگر پویانی و بالندگی یک موزه می باشد موزه تازیخ طبیعی همدان نیز در طول فعالیت 28 ساله خود برخی از نمونه ها را برای اولین بار در کشور کشف نموده است که البته اثبات جدید بودن آنها در سطح جهان نیاز به تحقیق و بررسی بیشتری دارد برای مثال کشف 5 گونه جدید از ماهی های خلیج فارس و چند نمونه از فسیلها برای اولین با توسط این موزه گزارش شده است در حال حاضر علاوه بر گردشگران و محققین سالا نه گروه های زیادی از دانشجویان و دانش آموزان از این موزه دیدن می کنند .

کاروانسراها ، دروازه ها وبازرها در شهرستان همدان

بازار (های) همدان بازارها اماکن سوداگری و معامله هستند که معمولا در مراکز شهرها قرار دارند و بازرگانان و پیشه وران در آنجا گرد هم می آیند. بازارها ی همدان مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی مسقفند و از بافت معماری اسلامی برخوردارند جملگی بازمانده دوره قاجاریه می باشند . جزنه راستا. بقیه در دو.سه دهه قبل به دستور مسؤولان وقت ازباب تجدد گرایی سقف آنها را برداشته و با گذشت زمان صاحبان اماکن تجاری برای استفاده از زیر بنای بیشتر طرفین آنها را نیز خراب کرده اند . که با تیر آهن و دیوارهای تیغه ای بازسازی کرده اصالت خودر را ازدست داده اند. این بازارها در مرکز شهر قرار دارند و هر یک مختص یک نوع مال التجاره یا پیشه ورانی است که دارای حرفه مشترکی هستند از این رو مردم بر حسب احتیاجات خود می دانند برای تهیه نیازمندیها به کجا مراجعه نمایند. بعضی از بازارها مانند کاروانسراها در تملک اشخاص ثروتمند بوده که برای کسب در آمد بیشتری بنا شده اند چنان که بازار قیصریه( بازار فرش فروش های فعلی) را میرزا کاظم منشی قاجاریه در پشت کاروانسرای خود ( کاروانسرای میرزا کاظم) ساخت که اکنون متعلق به چند تن از تجار می باشد. بر همین قیاس راستا بازارهای صحاف خانه. موتابخانه. کفشدوزخانه و ...به علت موقعیت خاص جغرافیایی همدان و قرارگرفتن در مسیر راه های ارتباطی شهرهای غربی و نیز زائران انبوهی که از میانه و مناطق دور دست جهت زیارت عتبات عالیات در همدان توقف می نمودند این شهر از اهمیت خاص اقتصادی و جغرافیایی به ویژه از دوران صفویه و توامانی دین و سیایت بر خوردار بوده است . ( ویلیام جکسن) می نویسد بازارهای همدان دارای سقفند و بیش از پانصد دکان پر مشتری در آنها قرار دارد بازرگانان از این شهر به عنوان ( انبار ایران ) یاد می کنند . از جمله کالاهای بازرگانی . اجناس چرمی را باید نام برد زیرا همدان شهر دباغخانه هاست همدانیها در ساختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اجناس تجملی از آنها شهره شده اند) در سال 1921 .م. همدان 150 دکان دباغی داشت . جکسن در مشاهدات خود از بازار همدان مینویسد( زین و تسمه و جامدان و کفش های نوک تیز را در غرفه های متعددی به معرض فروش نهاده اند از این گذشته نمد های نرم سفید که برای زیرانداز . نمدزین . کپنک و شولای چوپانان به کار می رود و کلاه های پوستی شبیه کلاه خوددر هیچ جای ایران بهتر از همدان ساخته نمی شود همچنین ساختن غایشه) بازارهای عمده به جز چند مورد که به خاطر جایگزین شدن اجناس کارخانه ای وارداتی هم تغییر نام داده و هم محل فروش اجناس متفرقه گردیده تاکنون سر پای خود ایستاده ولی روزهای آخر خود را طی می کنند در آینده نه چندان دور این یادگار کهن و آشنای سالخوردگان با تمام خاطرات تلخ و شیرین قرنها به سرنوشت غم انگیز خود نزدیک می شوند . برای مثال بازارهای : آهنگرها. گیوه کش ها. زهتاب ها . موتاب ها . نجارها. گوزه گرها. صحاف ها و... دیگر پیشه وران و مصنوعات آنها خبری نیست و جز نامی از آنان باقی نمانده . راسته هایی نظیر کفشدوز خانه . صحاف خانه عملا" به مغازه های فروش کفش کارخانه ای و فروش لوازم التحریر و سایر اجناس متفرقه تبدیل شده اند . از راسته بازارهای : گندمی ها. پالاندوزها. خامه فروشها و نخود بریزها. جزیکی دو دکان در هر راستا بقیه به فروش اجناس متفرقه مشغولند. با دقت در نقشه همدان می بینیم که تمامی بازارهای همدان در حول و محور مسجد جامع ساخته شده . تجار و پیشه وران نماز ظهر و عصر را در آنجا اقامه می کردند و می کنند. جز مسجد جامع مساجد کوچکتری را در جای جای بازار مشاهده می کنیم کسبه ای که به مسجد جامع دور ترند نمازظهر و عصرخود را در آنجاها به جا می آورندمانند مساجد : پیغمبر در راسته ی پیغمبر . سر نمازگاه ابتدا ی گندمی ها . مسجد آقای آخوند در انتهای راسته گندمی ها.<ذق> جز مساجد . چند گرمابه عمومی نیز مخصوص بازاریان و مسافران وجود داشت که فقط در روزها فعال بودند . همچنین در نقاطع راستاها . نانوائی . آشپزی و دکانهای بقالی و قهو خانه/ چائی خانه در سراسرروز به کار مشغول بودند. کاروانسرا ها کاروانسراها بناهای وسیعی هستند که تعداد زیادی دکان را در بر می گیرد و معمولا مجاور یا متصل به بازار ساخته شده اند وجزئی از آن محسوب می شوند واز مراکز مهم اقتصادی می باشند. اکثر کاروانسراهای مهم همدان نیز یادگار زمان قاجاریه می باشند. چندین منظور در بنای آنها بوده بدین معنی که در دو طبقه ساخته شده از طبقات پائین به عنوان دکان (‌حجره )‌و دفتر امورتجاری استفاده می شدو طبقه فوقانی انبارهائی برای تگهداری کالا بود که بعدها از این طبقه برای دفتر تجاری نیز استفاده می شد. همچنین محوطه های سرپوشیده ای در جنب کاروانسرا یا زمینی در گوشه ای از آن به عنوان طویله برای نگهداری شتر واسب و الاغ می ساختنند . بعضی از صاحبان کاروانسراهای بزرگ در محلات دیگری ساختمانهائی داشتند که از آن برای نگهداری چهارپایان و محل بیتوته کاروانیان استفاده می کردندبعد از تخلیه کالاها عمله کاروان و ستوران را به اماکن هدایت می نمودند. به این بناها نیز کاروانسرا می گویند. تجار عمده و صاحبان سرمایه کالاهای خود را توسط دلالان و بنکدارن در سطح شهر یا سایر بلاد پخش می کردند و بوسیله همان افراد نسبت به خرید امتعه صادراتی اقدام می نمودند و خود نیز با دلالان و تجار کشورهای اروپائی و امریکاو آسیائی که خواستار خرید کالاهائی نظیر فرش و چرم و غیره بودمد مستقیما"‌ارتباط برقرار می کردند. کاروانسراها محل تجمع عمومی افرادی بود که در ارتباط با کار تجارت مشغول بودندو کالاهای خود را عرضه می نمودند ودائما" در جنب و جوش بودند . اقتصاد پویای همدان سبب گردید که تعداد قابل توجهی کاروانسرا در آن احداث شود به طوری که ( ویلیام جکسن) عده کاروانسراهای همدان را بیش از پنجاه ذکر نموده و نوشته است که این کاروانسراها از جهت اشیاء و ادوات مورد لزوم گروه بیشمار بازرگانان و زواری که از این شهر می گذرند در جنب و جوشند و کارشان سخت پر رونق است . برخی از کاروانسراها در ایام مخصوص محل برگزاری روضه خوانی بود ودر ایام محرم حرکت دستجات طوری تنظیم می گشت که از دوسه کاروانسرا بگذرد و در آنجا از عزاداران استقبال و پذ یرائی می کردند و تجار نامی کاروانسراها بانی مخارج این مراسم بودند. بنا به استقصائی که توسط راقم سطور به عمل آ«د تعداد120 کاروانسرا در شهر همدان شناسائی گردید که معتقدم تعداد آنها از این هم بیشتر بوده است زیرا در پی خیابان کشی ها گذشت ایام و احداث بناهای مسکونی به جای آنها از اوایل پهلوی تا به امروز اسامی بسیاری از آنها به بوته فراموشی افتاده است. راستاهای معروف عبارتند از: 1- آهک فروشها. سرگذر. 2- آهنگری/ زنجیر سازها / چلنگرها . خیابان اکباتان. 3- پالاندوزها/ ادامه راستای گلشن تا اول سر نمازگاه. 4- پیغمبر/ گونی فروشها راستای جلوی مسجد پیغمبر. 5- چاقو سازها/ ضلع شمالی مسجد جامع 6- حکیمخانه/ در حکیمخانه . منشعب از خیابان بابا طاهر. 7- حسین خانی. منشعب از راستای کلیمی ها / فلسطین. 8- حاج فضل الله. راستای منشعب از ضلع غربی خیابان اکباتان. 9- حلاج خانه. ضلع شرقی کاروانسرای میرزاکاظم. 10- حلبی سازها / حلبی ساز خانه ادامه راستای قنادها . 11- دباغخانه / چال دباغخانه . منشعب از خیابان اکباتان . 12 – رزین برها. جنب امامزاده شاهزاده حسین. 13- زغالی ها . ضلع شمالی میدان امام. 14- زرگرها/ زرگرخانه . منشعب از خیابان باباطاهر . انتهای بازار مظفریه. 15- زنگنه/ مظفریه . ضلع شرقی مدرسه زنگنه. 16- سبزه میدان . اول خیابان باباطاهر ( ضلع شرق آن) 17- سمسار خانه. ضلع غربی کاروانسرای میرزا کاظم. 18- شالار یهودی . بین حکیمخانه و کاروانسرای صمدیه به علت احداث خیابان بابا طاهر اٍثری از آن به جا نمانده 19- شیشه فروش ها/ شیشه برها . منشعب از سبزه میدان. 20 – صحافخانه . قسمت غربی کاروانسرای گلشن. 21- صندوق سازها . محوطه ضلع شمالی مسجد جامع انتهای زغالی ها. 22- علاقبندها. ضلع شرقی کاروانسرای شریفیه. 23- فلسطین/ یهودی ها/ کلیمی ها . منشعب از راستای پالاندوزها. 24- قصاب ها . منشعب از سبزه میدان. 25- قیصریه/ موتابخانه . منشعب از راستای گلشن. 26- قیصریه/ فرش فروشها . پشت کاروانسرای میرزاکاظم . قبلا" مرکز چیت فروشی بوده اکنون مرکز دادو ستد فرش می باشد. 27- قبله/ نجارها ضلع شرقی خیابان باباطاهر. 28- قنادها/ قنادخانه. ضلع شرقی مسجد جامع. 29- کاه فروشها. خیابان شورین/ شهدا روبروی کاروانسرای میراز کاظم. 30- کفشدوز خانه بزرگ. منشعب از راستای گلشن. 31- کفشدوز خانه کوچک. منشعب از راستای گلشن. 32- کهنه فروش ها . پشت امامزاده شاهزاده حسین. 33- گلشن. منشعب از خیابان اکباتان . ضلع شرقی کاروانسرای گلشن. 34- گندمی ها . ادادمه راستای پالاندوزها تا محله بن بازار. 35- گیوه کش ها / مسجد جامع ضلع غربی مسجد جامع. 36- مسگرها/ مسگر خانه منشعب از راستای نخود بریزها / سبزه میدان. 37- نخود بریزها/ نخود بریزها ضلع شرقی مسجد جامع / ضلع شمالی کاروانسرای شریفیه. 38- نمد مال ها / منشعب از خیابان اکباتان و راستای گلشن. پشت مسجد د باغخانه. بازارچه ها یا بازارهای کوچک هرمحل بر سر گذر مردم نزدیک به چمنها( میدان محل) دکانهای متعددی وجود داشت که حوائج اولیه محل را تامین می کردند. که به آنجا بازارچه می گفتند. بازارچه های معروف عبارتند از: 1- بازارچه اسمعلی خان 2- بازارچه امامزاده یحیی . 3- بازارچه پل پهلوانها. 4- بازارچه توت قمی ها/ پل یخچال/ محل فرنگی ها. 5- بازارچه جاگله. 6- بازارچه جولان. 7- بازارچه چمن ورمزیار. 8- بازارچه درود آباد/ دورد آباد. 9- بازارچه دوگوران. 10 – بازارچه شالبافان. 11- بازراچه شریف الملک. 12- بازارچه کبابیان. 13- بازارچه کلپا. 14- بازارچه کولانج/ کولانه. 15- بازارچه محله حاجی. 16- بازارچه مصلی/ فراش باشی. 17- بازارچه مظفریه. 18- بازارچه میدان مال فروش ها. 19- بازارچه نظر بیک.