نظریه‌های مختلفی از پیشینه‌ی تاریخی این منطقه باستانی باقی مانده است. برخی از مورخین نهاوند را محل پهلو گرفتن کشتی نوح می‌دانند. به استناد تحقیقات باستان‌شناسان در تپه گیان (روستایی در 18 کیلومتری جنوب باختری نهاوند ) در حدود 37 قرن قبل از میلاد مسیح قومی در این منطقه زندگی می‌کرد که تمدنی شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها به دست اقوام دیگر اروپایی و آسیایی از بین رفت. شهرستان نهاوند از شمال به شهرستان تویسرکان، از شمال باختری به شهرستان کنگاور (از استان کرمانشاه)، از خاور به بخش سامن (از شهرستان ملایر)، از جنوب به شهرستان سلسله و دلفان (از استان لرستان) و از باختر به شهرستان کرمانشاه محدود می‌شود.
منطقه نهاوند دارای سراب های زیادی است که باعث شده اند کشاورزی منطقه از رونق خاصی برخوردار باشد. دام‌داری و پرورش طیور نیز از دیگر مشاغل اصلی مردمان این ناحیه است. صنایع دستی نیز در کنار دام‌داری و کشاورزی از فعالیت‌های‌ مهم مردم این شهرستان به شمار می‌آید.
بافت قالی، قالیچه،‌ گلیم و گیوه که بیش‌تر توسط روستاییان و عشایر انجام می شود. قالی های این شهرستان با طرح همدان بافته و صادر می‌شود. شهرستان نهاوند به علت دارا بودن موقعیت جغرافیایی ویژه، آب فراوان و خاک مستعد از نواحی ممتاز استان همدان به شمار می‌رود و اساس اقتصاد آن بر کشاورزی، دام‌داری و صنایع دستی استوار است. عمده صادرات این منطقه را گندم، چغندر قند،‌انواع‌میوه، بنشن، خشک‌بار، قالی، لبنیات،‌ دام زنده و تره‌بار تشکیل می‌دهد. شهرستان نهاوند از مکان‌ های دیدنی و تاریخی متعددی برخورداراست.
سرآب‌گاماسیاب،سرآب‌ملوسان،سرآب‌فارسبان،سرآب‌کنگاور،کهنه‌جنگل‌‌وسرآب‌گیا ن،خرابه‌های قلعه سرسام گبری،کتیبه و ستون‌های معبدلااودیسه، تپه باستانی گیان، حمام حاج آقا تراب، مسجد جامع نهاوند،مقبره شیخ‌ ابوالعباس نهاوندی، مقبره نعمان‌ابن مقرن، شاه‌زاده محمد و علی، تالاب وسج، تالاب (آب‌بند) رودباری و بوستان جنگلی ابوذر از جمله مکان‌های دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمار می‌آیند.
کشاورزی و دام داری
منطقه نهاوند دارای سراب های زیادی است که باعث شده اند کشاورزی منطقه از رونق خاصی برخوردار باشد. مهم ترین محصولات این شهرستان عبارتند از گندم، چغندر قند، تره بار مانند خیار و هندوانه، توتون و دانه های روغنی. هم چنین باغ‌داری نیز در شهرستان نهاوند دارای رونق خاصی است و انواع میوه مانند سیب، آلبالو، گیلاس، گلابی و انگور به حد وفور به عمل می آید که بعضی به صورت تازه و بعضی به صورت خشک‌بار صادر می‌شود.
دام داری را می توان مهم ترین رشته فعالیت اقتصادی نهاوند و توابع آن دانست که از دیر باز به علت موقعیت خاص منطقه و مراتع مرغوب آن رونق ویژه داشته است. پرورش دام در این شهرستان بیش‌تر شامل گوسفند و بز بوده که توسط روستاییان و عشایر صورت می‌گیرد. دام‌داری در این شهرستان برسه نوع است : دام‌داری روستایی، دام‌داری ایلات (متحرک) و دام‌داری صنعتی که شامل 86 مرغ‌داری گوشتی، واحدهای تولید تخم‌مرغ و چندین واحد زنبور داری صنعتی با تعداد 25 هزار کندوی مدرن در سطح شهرستان می‌شود.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان نهاوند از شمال به شهرستان تویسرکان، از شمال باختری به شهرستان کنگاور ( از استان کرمانشاه )، از خاور به بخش سامن ( از شهرستان ملایر )، از جنوب به شهرستان سلسله و دلفان (از استان لرستان) و از باختر به شهرستان کرمانشاه محدود می‌شود. مرکز شهرستان نهاوند در 48 درجه و 22 دقیقه درازای جغرافیایی و 34 درجه و 12 دقیقه پهنای جغرافیایی و بلندی 1660 متری از سطح دریا قرار گرفته است.
این شهرستان از 2 بخش مرکزی و خزل تشکیل شده است. رود گاماسیاب مهم ترین رودخانه شهرستان نهاوند است که پس از عبور از دشت نهاوند با نام سیمره وارد استان لرستان می شود و سپس با نام کرخه به خوزستان سرازیر شده و در نهایت به باتلاق هور العظیم در خاک عراق می ریزد.
بر اساس سرشماری سال 1375 جمعیت نهاوند برابر با 184160 نفر بوده است. مردم منطقه به فارسی با گویش لری ( لکی ) سخن می گویند و مسلمان و شیعه مذهبند.
مرکز شهرستان نهاوند توسط راه های زیر با شهرستان های مجاور مرتبط می شود:
1- راه آسفالت درجه یک نهاوند- بروجرد با جهت جنوب خاور به طول 50 کیلومتر
2- راه آسفالت درجه یک نهاوند - ملایر به طول 55 کیلومتر به سمت خاور
3- راه آسفالت درجه یک نهاوند - کنگاور- اسد آباد - همدان به طول 115 کیلومتر
4- راه آسفالت درجه یک نهاوند- کرمانشاه به طول 120 کیلومتر
5- راه آسفالت فرعی نهاوند - ملایر به طول 50 کیلومتر
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نظریه‌های مختلفی از پیشینه این منطقه باستانی باقی مانده است. برخی از مورخین نهاوند را محل پهلو گرفتن کشتی نوح می دانند. به استناد تحقیقات پروفسور گریشمن در تپه گیان (روستایی در 18 کیلومتری جنوب باختری نهاوند ) در حدود 37 قرن قبل از میلاد مسیح قومی در این منطقه زندگی می کرد که تمدنی شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها به دست اقوام دیگر اروپایی و آسیایی از بین رفت. نهاوند همگام با همدان از شهرهای مهم و آباد دوران مادها و در زمان هخامنشیان یکی از مراکز لشگری و سوق الجیشی خشایار شاه بوده است. نهاوند مقارن انقراض هخامنشیان در حمله اسکندر مورد تاخت و تاز قرار گرفت، اما به کمک دژ و باروهای محکم در امان ماند.
سلوکیان نیز به این شهر حمله کردند و پس از فتح آن مدتی در آنجا اقامت داشتند. وضعیت شهر نهاوند در دوره فرمان‌روایی اشکانیان به درستی معلوم نیست، اما می دانیم که در دوره ساسانیان، یزدگرد سوم دژ محکمی در آن بنا کرد که تابستان ها را در آن به سر می برد. در این زمان نهاوند یکی از هفت اسپهبد نشین ایران بوده از نظر سوق الجیشی از نقاط مهم محسوب می شده است.
در حمله اعراب به ایران، نهاوند محل یکی از سخت ترین پایداری های سپاهیان ایران در مقابل اعراب بود. گفته می شود که مقبره خواجه نظام الملک وزیر ملک شاه سلجوقی، که در بین راه بازدید از نظامیه بغداد به دست یکی از فداییان اسماعیلیه به قتل رسید، در شهر نهاوند است. در دوره قاجار، ناصر الدین شاه ضمن بازدید از این شهر دستور داد تا قلعه نهاوند را که اثری تاریخی محسوب می شد، خراب و ویران کنند.